Oertuin Naturalis

Aanleiding

Gek eigenlijk, dat een museum dat gaat over de ons omringende natuur, vroeger en nu, geen buitenruimte had waar kinderen konden spelen en waarin het fascinerende verhaal over de evolutie van plant en dier wordt vertelt, met levend materiaal. Maar daar komt verandering in nu pal naast Naturalis een tuin wordt gerealiseerd. Het biedt de uitgelezen kans een groen visitekaartje voor het museum én een verlengstuk van de collectie te realiseren.

Belevingstuin

De Oertuin Naturalis is een intieme groene tuin, nauw verbonden met binnen. De museumhoreca heeft eindelijk het terras wat het verdient. De tuin is een spannende en verrassende plek waarin de betoverende schoonheid van de natuur en het fascinerende verhaal van de evolutie op ‘echte’ wijze wordt getoond: geurend, vol kleur en contrasten, variërend in de seizoenen, en – anders dan binnen - vol leven. Een wondere wereld voor kinderen waar ze al doende leren, een inspirerende plek voor volwassenen én een thuis voor dieren.

Aanpak

Ons plan is het resultaat van een selectieprocedure die teruggaat tot 2014. Na een open ronde waarin partijen zich konden kwalificeren op basis van referenties volgde een tweede ronde, waarin vijf partijen een inhoudelijke visie opstelden die moest passen binnen het beschikbaar gestelde uitvoeringsbudget. Vanwege de vraag – ontwerp plus realisatie – deden aan de selectie combinaties van groene aannemers en landschapsarchitecten mee. Wij wonnen met de Koninklijke Ginkel Groep destijds de selectie. Door onder meer de COVID-pandemie, extreem stijgende bouwprijzen en een andere bouwfasering heeft de realisatie van de tuin uiteindelijk tot 2025/2026 op zich laten wachten. Het vormt nu het slotstuk van de vernieuwing van het museum.

Uitdaging

Naturalis koos bij de selectie voor de ervaring van ons team en de ontwikkelde planvisie. De visie kenmerkt zich door een op zich eenvoudige hoofdgreep, die snel helder was. De grootste uitdaging betrof echter het in lijn te brengen van het ontwerpidee met het gemaximeerde budget. Naturalis wenste uitdrukkelijk geen vrijblijvende planvisies maar een haalbaar plan, in zowel technisch, financieel als beheersmatig opzicht. Dat laatste is cruciaal, zeker bij zoiets kwestbaars als een tuin: een tuin aanleggen is een, deze mooi houden is iets anders.

Resultaat

Publiekstuin

De grootste opgave was in de beperkte beschikbare ruimte van ruim 7000 m2 alle gevraagde functies een plek te geven: een horecaterras, een picknickplek voor schoolkinderen, speelplekken en andere vormen van educatie. De publiekstuin moet diverse doelgroepen aanspreken en een groot aantal bezoekers tegelijk kunnen verwelkomen. En de tuin moet voor elk wat wils bieden, zonder uiteen te vallen in een optelsom van deelbelangen. Dit vergde aanvankelijke inventiviteit: waarbij het parkeren was bedacht als bendenwereld met op een dek erboven een weelderige tuin: een groene oase waar de bezoeker in kan ronddwalen op een daktuinconstructie. Met de bouw van de Naturalis-garage aan de Mendelweg is echter de tuin op maaiveld gerealiseerd, waarmee deze makkelijker toegankelijk is geworden en de beplanting gewoon in de volle grond staat.

groene parking

De parkeergarage is ontworpen door NeutelingsRiedijk die ook de museumuitbreiding ontwierpen. Wij maakten het ontwerp voor de vergroening van de garage, met klimgroen tegen de gevel en beplanting in bakken op de 3e en 6e etage. De beplanting wordt kunstmatig bewaterd met regenwater dat in grote ondergrondse bassins gebufferd wordt.

REIS DOOR DE TIJD

In de Oertuin wordt het verhaal van museum Naturalis verteld maar dan met de levende natuur in de hoofdrol, zonder dat de tuin een uitstalling wordt in een poging volledig te zijn. Geen ‘hortus catalogi’ dus maar een landschappelijke tuin die oproept tot verwondering en die uitnodigt tot verdieping en (spelenderwijs) leren. De opzet van de tuin wordt bepaald door de evolutie van het leven op aarde. De bezoeker ervaart de tuin als een reis door de tijd. Staand op het dakterras van het museum kan dit prachtig beleefd worden.

HET EVOLUTIEPROCES

Het evolutieproces van sporen (mossen, varens), via naaktzadigen (coniferen) naar bedektzadigen (grassen en bloemen) vormt de basis voor de indeling van de tuin. Hiervoor is een aantal karakteristieke ‘snapshots’ uit de geschiedenis genomen, die het evolutieproces tot leven wekken. In een aantal tuindelen met een aparte sfeer worden abstracte zaken als plantenordes en families, maar ook concrete zaken als voortplanting en bestuiving voor de bezoeker beleefbaar gemaakt. De resi door de tuin begint bij de centrale vijver, als symbool van de oersoep, met algen en wieren. Uit de vijver rijst de moswand op met erachter de varens en coniferen. Pas later komt de bijzonder via de ‘steppe’ met grassen in het uitbundige deel met de bloiende planten en bomen.

DIERENLEVEN

De landschappelijke beplanting van de tuin trekt ook een rijk dierenleven aan: vogels die zaden en besjes eten, verschillende bijen, hommels, zweefvliegen en vlindersoorten die op bijzondere bloemen afkomen, enzovoorts. De mens – als bijzondere soort - gebruikt de natuur ook voor zijn nut. Bijen onder andere, bestuiven vruchtplanten waarmee ze een essentiële bijdrage leveren aan onze voedselvoorziening. Daarnaast leveren ze ook nog eens honing. Sommige planten zijn eetbaar, sommige juist niet, maar hebben een medicinale functie, enz. Ook dit wordt in de tuin getoond.

Actief en speels leren

Door de tuin verspreid staan en liggen enkele grote speelobjecten, geïnspireerd op (uitgestorven) dier- en plantensoorten. Deze worden geplaatst in wat refereert aan hun natuurlijke habitat: reliëfstructuren in een zandbak voor de allerkleinsten en een dinosaurusskelet als klimtoestel – tussen de varens – voor de grotere kinderen. Spelen en educatie gaan zo hand in hand. Hopelijk springt de fascinatie voor de natuur succesvol over op de jonge bezoeker, met als boodschap: natuur is leuk, fascinerend en intrigerend, maar ook kwetsbaar… Wees er zuinig op!

Inhoudelijke bijdrage

Voormalige medewerkers Timothy Vanagt, Lisanne Gerritsen, Joppe Veul en Arjen Meeuwsen