Herinrichting Artisplein, ARTIS Amsterdam

Aanleiding

Het ARTISPLEIN

Het Artisplein is in 2014 ontworpen door landschapsarchitect Michael van Gessel, destijds vaste adviseur van ARTIS. In 2015 is het pleinontwerp met het kenmerkende bakstenen ‘tapijt’ onderscheiden met de publieksprijs van de Amsterdamse Architectuur Prijs (AAP). Bijzonder is dat het plein openbaar toegankelijk is gemaakt: het ligt buiten de hekken. Door sloop van het Geologisch Museum en de Flamingoserre ontstond een directe verbinding tussen de stad en ARTIS . Iedereen is nu welkom om te ontspannen op het Artisplein met gratis zicht op de flamingo’s in de Flamingovijver en de lepelaars in de volière van de Hollandse Polder, gelegen aan de noordzijde van het plein, met daarvoor een watertafel. Opvallende onderdelen in het ontwerp is naast het ‘tapijt’ van gebakken klinkers ook het gebruik van planten in potten en een bakstenen ‘loper’ als entree voor ARTIS Museum Micropia. In dezelfde ‘taal’ is nu een tweede loper ontworpen die de bezoeker leidt naar de nieuwe entree van het Groote Museum.

Groote Museum

Aan de zuidzijde van het plein ligt het Groote Museum. De oprichters van ARTIS zorgden met een groep gepassioneerde leden, het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra, dat tussen 1852 en 1855 het Groote Museum tot stand kwam als ontmoetingsplek voor de leden. Het was het eerste museumgebouw met een tentoonstellingsfunctie in Nederland in de 19de eeuw. Het had een grote sociale en culturele rol in het Amsterdam van de 19de en begin 20ste eeuw. Het monumentale gebouw wordt gerestaureerd en gaat onderdak bieden aan een museum over de relatie tussen mens en natuur. Daarnaast komen er ruimtes die door bedrijven kunnen worden gehuurd voor events en een horecapunt.

Visie

Uitwerking

Door H+N+S is begin 2020 het nieuwe masterplan voor ARTIS opgeleverd. Dit plan vormt de basis voor de verdere werkzaamheden aan het park en daarmee ook de ruimtelijke kaders voor het Artisplein. Daarnaast is natuurlijk gestart met historisch onderzoek en een uitgebreide analyse van het oude plan van Michael van Gessel. Op basis hiervan en het programma van eisen van ARTIS is door ons in een aantal rondes het plan uitgewerkt in een inrichtingsplan.

Resultaat

Kwaliteitsbesef

Het Groote Museum is het eerste, meest imposante Artis-gebouw en het staat op het oudste Artis-terrein: het buiten Middenhof dat in 1838 door oprichters Westerman, Werlemann en Wijsmuller werd aangekocht. Het is dus heilige grond voor ARTIS en verdient een zeer zorgvuldig plan. Park en bebouwing zijn destijds in samenhang met elkaar en met groot kwaliteitsbesef ontworpen. Dit vormt voor ons ook de basis voor het nieuwe plan. Na de restauratie zullen de zalen op de benedenverdieping hun functie als plaats van samenkomst opnieuw vervullen.

Groote Museum als ontmoetingsplek

Met de nieuwe invulling van het Groote Museum is het publiek weer welkom en kunnen de gerestaureerde historische zalen weer bewonderd worden. Door de ligging aan het openbaar toegankelijke Artisplein en de verbrede functie als ontvangstruimte voor events krijgt het Groote Museum weer de ontmoetingsfunctie die het vroeger had.
De zijde van het Artisplein tegen het Groote Museum wordt volgens het nieuwe ontwerp ingericht, met verlichting van het monumentale pand (uplights), de nieuwe entree en vergroening van de ‘rotonde’.

Plantage middenlaan

Aan de zijde van de Plantage Middenlaan is gekozen voor een tijdelijke herinrichting. Enerzijds vanwege beperkte financiële middelen (vanwege de COVID-crisis) en anderzijds vanwege het feit dat hier allerlei raakvlakken zijn met de omgeving. Voor aanpassing van de monumentale hoofdentree volgens het ontwerp is meer tijd en overleg met de gemeente Amsterdam nodig. In de tijdelijke situatie krijgt het Groote Museum echter al wel weer de tuinstrook terug langs de Plantage Middenlaan.

Entree groote museum

Bij de ingang van het Groote Museum aan de straatzijde lagen oorspronkelijk twee grote beelden van een leeuw en een tijger met prooi, gebeeldhouwd door J.J.F. Verdonck, schoonzoon van oprichter Westerman. De stenen beelden aan de Middenlaan raakten echter in verval en zijn in 1938 vervangen door twee kalkstenen beelden van Artis-kunstenaar Jaap Kaas, ook een leeuw en een tijger met prooi. Ze waren een geschenk van het personeel, ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Amsterdamse dierentuin. De beelden worden weer terggeplaatst bij de entree.

Flamingovijver

De flamingovijver is onderdeel van een grote vijver, waar tot eind 19e eeuw de Nieuwe Prinsengracht liep. Deze vijver versmalt zich op twee punten, waar twee pas gerenoveerde gietijzeren bruggen over het water liggen.

Vanaf de Plantage Middenlaan en het bordes (Artisplein) heeft de bezoeker vrij uitzicht over de vijver. De westelijke oever krijgt nieuwe beplanting, die ook verwijst naar de stevige aanplant die te vinden was na aanleg eind 19e eeuw. Zo wordt de binnenwereld met bijzondere randen en zichtlijnen hersteld.

Daarnaast gaat het Artisplein afwateren op de Flamingovijver. Hierdoor is er minder water nodig voor het besproeien van de borderplanten. Én door het extra inkomende regenwater verbetert de waterkwaliteit van de flamingovijver.

Vervolg

In de toekomst zal de hoofdentree volgens het ontwerp ingericht worden als eindsituatie, op het moment dat de gemeente aan de slag gaat met de Plantage Middenlaan (die in het mobiliteitsbeleid een minder belangrijke rol krijgt). Ondertussen wordt wel verder gewerkt aan de verdere verbetering. Recentelijk zijn in samenwerking met Pius Floris de ondergrondse groeiplaatsomstandigheden bij de monumentale platanen op het Artisplein verbeterd. Ook zijn onlangs aan de westzijde op de kop van het Groote Museum ondergrondse afvalbakken gerealiseerd in overleg met de gemeente. De kop van het historische museumgebouw blijft hierdoor mooi vrij en de zware vuilophaalwagens hoeven nu niet meer het plein op te rijden. Een grote verbetering qua beeld en veiligheid.