Landlink: een verrukkelijk perspectief

Aanleiding

In plaats van de aarde verder uit te putten heeft onze samenleving een brede transitie ingezet, richting een nieuwe, gezonde balans met onze leefomgeving. Hiertoe zijn systeemveranderingen nodig; zo zal onder andere de productie van voedsel, het opwekken van energie, het bouwen van woningen, de inrichting van het landschap en de zorg voor onze natuur, integraal aangepakt moeten worden. Een sociaal-maatschappelijke, financieel-economische en ruimtelijke opgave ineen.

De houtgreep

Niet meer dan logisch levert de beweging van oude naar nieuwe systemen wrijving op. Wie zich in de materie verdiept ziet een gecompliceerde puzzel ontstaan. De ruimte in ons land is schaars en de belangen zijn er vele. Vooral de belangen van boeren komen steeds in de knel met die van andere actoren en maatschappelijke doelen waarvoor het platteland zoekgebied is. Belangen die, door een dolgedraaid marktsysteem, al geweldig onder druk stonden en juist tot vergaande intensivering, opschaling en monocultuur hebben geleid.

Studiegebied De Kempen

De LANDLINK methode hebben we ingezet om een plan te maken voor de westzijde van de gemeente Hilvarenbeek in de Noord-Brabantse Kempen. Één van de weinige gemeenten in de regio die de VAB-problematiek al wat concreter in kaart heeft gebracht. Vanuit de dorpskern lopen hier twee historische linten (Groot en Klein Loo) langs een aantal grote agrarische bedrijven. Een beekloop doorkruist de zandgronden en iets verder naar het westen ligt een Natura 2000 gebied.

Visie

Schouder aan schouder

In ons studiegebied hebben we een aantal potentiële VAB-locaties geïdentificeerd, het landschappelijk systeem onder de loep genomen en zijn in gesprek gegaan met lokale agrariërs. Dit heeft onze kijk op de zaak enorm verrijkt, met als belangrijkste oogst: begin bij de boeren, werk binnen een overzichtelijk gebied, schouder aan schouder een intelligente ruilverkaveling uit, en richt een ontwikkelfonds op dat vanuit ideële doelstellingen waarde creëert voor nu en later.

Investeren in het landschap

Een pijler van LANDLINK is dat dankzij (terugkerende) opbrengsten vanuit de ontwikkeling van een VAB-locatie, op een samenhangende, regio-specifieke manier blijvend geïnvesteerd kan worden in het landschap. Dus over de grenzen van het bouwblok heen en niet eenmalig. Concreet vertaald naar ons studiegebied in Hilvarenbeek betekent dit bijvoorbeeld: de revitalisatie van aanwezige beeklopen en daarmee het vernatten van de bodem, het creëren van biodiversiteit en het aanplanten van houtwallen.

Schaarste

Hiervoor is ruimte nodig, grond, die logischerwijs veelal in bezit is van omringende agrariërs. Die agrariërs zijn vaak zelf juist ook op zoek naar ruimte, ofwel om te kunnen intensiveren, maar net zo goed om rendabel te kunnen extensiveren. Daarnaast leggen factoren zoals milieuhindercontouren extra ruimtelijke restricties op.

Van ruilen komt ruimte

Wanneer we nu met die ogen naar de integrale ontwikkeling van een VAB-locatie kijken, moeten we die niet als opzichzelfstaand “project” zien, maar om te beginnen als een lokaal “ruimtespel” tussen alle betrokken grondeigenaren. En juist dit spel, is één van onze conclusies, zal de impact van LANDLINK alleen maar ten goede komen. Het is de welkome aftrap van een ruilverkavelingsproces waar een hoop partijen baat bij hebben.

Landschapselementen

Ons studiegebied bestaat historisch gezien uit een rijk, gelaagd landschap vol landschapselementen waarvan veel inmiddels verdwenen zijn. Vanuit het LANDLINK-ontiwkkelfonds onstaat de financiering voor landschapsontwikkeling. Door het terugbrengen van houtwallen en laanbomen, en het verbreden en vernatten van de beekloop versterken we de gebiedsidentiteit. Ook zorgen we op die manier dat de bodem als een grote spons bij hevige neerslag het water beter op kan nemen en in droge tijden langer vast kan houden. Verder revitaliseren we in samenwerking met Staatsbosbeheer het nabijgelegen Natura 2000 gebied: naaldhout wordt vervangen door loofhout, boszoom- en mantelvegetaties en we voegen nieuwe boscomplexen toe.

Een intelligente app

Voor deze integrale manier van ontwikkelen zijn volgens LANDLINK 3 zaken nodig: inzicht, ambitie en verbinding. Inzicht in de meervoudige milieu-impact van bouwen én bewonen. De ambitie om die impact zoveel als kan dichtbij huis in balans te brengen. En het smeden van intelligente verbindingen om dat te bereiken. LANDLINK heeft daartoe nu een interactief simulatiemodel ontwikkeld genaamd GRASP.

> Meer informatie over GRASP via deze link: LANDLINK - HNS (hnsland.nl)

Meer dan een fraaie rekenmachine voor op de tekentafel, zien we in de app een heel krachtig bewustwordingsinstrument ontstaan. Een manco van projectmatige natuurcompensatie zoals nu wordt uitgevoerd is vaak de onpersoonlijke, abstracte laag waarop die zich afspeelt. Deze app kan juist, op een verfijnde en tastbare manier, de directe milieu-impact van menselijk handelen op een, voor alle betrokken partijen, begrijpelijke manier inzichtelijk maken. Om vervolgens niet ver van ons bed, maar heel lokaal de juiste maatregelen te nemen.

Een verrukkelijk perspectief

Gezamenlijk creëren deze ingrepen een gezonde habitat voor een verscheidenheid aan planten en dieren. En ook voor mensen is het goed toeven; vanaf de dorpsrand lopen nieuwe klompenpaden dwars door de velden tot aan de bosrand van het Natura 2000 gebied. Onderweg wandel je langs getransformeerde woonerven, waar bewoners ondersteund door boeren uit de omgeving een groot deel van hun eigen voedsel verbouwen. Je bent hier welkom voor een kop thee en een rondleiding. En misschien blijf je zelfs een nacht slapen, in één van de circulaire cabines, verstopt in het broekbos achter de beek. Wat verderop in het landschap staan een aantal grote, schone stallen; de intensieve veehouderij in Nederland is in kwantiteit afgenomen, maar heeft aan kwaliteit steeds meer gewonnen. Ook bij deze trotse boeren ben je vaak welkom voor een kijkje achter de schermen.

Vervolg

Nederland(link)

Landlink is niet op Hilvarenbeek alleen toepasbaar. Het is als ontwikkelprincipe, dat met regiospecifiek maatwerk inspeelt op de grotere opgaves, voor veel gebieden interessant. De problematiek in de Kempen, die van VAB’s, toekomstperspectief voor boeren, een woonprogramma dat niet meer voldoet en een landschappelijk systeem dat om revitalisatie vraagt zijn niet uniek.

De LANDLINK methode is in samenwerking met GG-loop, Revolution Development, Woonpioniers en H+N+S Landschapsarchitecten ontwikkeld. Samen zijn op de Nederlandse woningbouwopgave als katalysator in te zetten voor een brede transitie die landschap, milieu en sociale verbondenheid ten goede komt.