Buitendijks Plan: natuur, zon en recreatie in het IJsselmeer

Doel

Het consortium van GroenLeven en Van Oord, in samenspraak met initiatiefnemer Kor Buitendijk, heeft H+N+S Landschapsarchitecten gevraagd om de synergievariant van Buitendijks Plan uit te werken. Naast de doelstellingen van natuur, de opwek van voldoende energie en de recreatieve ambities was het belangrijk om het aspect van ruimtelijke kwaliteit en identiteit van het IJsselmeer in het plan te verwerken en rekening te houden met een aantal technische eisen en randvoorwaarden. Denk hierbij aan golf- en ijsbescherming, een plek geven aan de technische installaties en het hoogspanningsstation, de spuicapaciteit bij Den Oever intact houden en de bronlocaties voor zandwinning te beschouwen. Ecologische en hydrologische inbreng was via Deltares en Waardenburg Ecology geborgd.

Concept

De driedubbele doelstelling realiseren wij door het ontwikkelen van een viertal atollen en enkele boseilanden voor de kust van de Wieringermeer. Het aanleggen van de atolranden creeërt de noodzakelijke luwte voor zowel de natuur als de zonnepanelen. De vorm en locatie zijn gebaseerd op de bestaande onderwatermorfologie, relicten van de voormalige Zuiderzee. Hierbij worden diepere delen verder verdiept en ondiepe delen verondiept. Binnen de atollen zijn zonnepanelen gecombineerd met onderwater natuur. Dit zijn kraamkamers voor vissen en het onderwaterleven zorgt voor een verbetering van het voedselaanbod. Geulen zorgen voor de uitwisseling van nutriënten. De atollen zorgen tevens voor beschutte vaarroutes en bieden kansen voor de waterrecreatie.

Uitwerking

Markante koppen

De boseilanden vormen een verlengstuk van het Robbenoordbos in de polder. De markante eilanden kennen veel recreatieve potentie. Markant zijn ook de zanderige koppen aan de zuidzijde. Deze koppen, soms zeven meter hoog, herbergen de noodzakelijke technische installaties en het hoogspanningsstation, waarvandaan de stroom wordt gebundeld en via een ondergrondse kabel aan land gaat.

Rietmoeras aan de dijk

Op de ondiepste delen langs de Wieringermeerdijk komt extra moerasvegetatie. In deze moerasvegetatie komt de polderritmiek tot uitdrukking wat er tevens voor zorgt dat de agrariërs binnendijks in droge periode water kunnen pompen uit het IJsselmeer. Hier is ruimte voor aanlegsteigers en vlonderpaden waardoor het IJsselmeer vanaf de dijk ‘begaanbaar’ wordt.

Beleving van het IJsselmeer

De beleving van het IJsselmeer blijft weids en groots. In het zuiden bij Medemblik blijven grote arealen open water voor de zeilsport. In het noorden is de beleving kleinschaliger door de aanwezigheid van de boseilanden, maar de eilanden zijn zo geplaatst dat altijd het doorzicht naar het IJsselmeer intact blijft. De zonnepanelen en technische installaties worden niet weggestopt. Doordat de atollen en de zonnepanelen relatief laag zijn en op afstand van dijk en vaarroutes liggen is de impact op de beleving beperkt. Vanaf de dijk blijft de horizon zichtbaar.

Zandranden en rietranden

De randen van de atollen zijn onderscheidend van elkaar: De aangevallen kant, de oost- en zuidzijde, is voorzien van zanderige randen en de markante zandkoppen. Hier komt een kruidenrijke (rivier)duinvegetatie tot ontwikkeling die is afgeleid van de oude strandwallen van de Zuiderzee. Soorten als zandhaver, beemdkroon, kruisdistel, egelantier, kruipwilg en duindoorn worden aangeplant om het zand vast te leggen. Op onbegroeide delen van de zandruggen kun­nen vogels zoals de visdief of de bontbekplevier broeden. Trekvlinders zoals de oranje luzerne­vlinder en het bruin blauwtje kunnen vanuit het Robbenoordbos hun weg vinden naar de atollen, net als zandbijen, moshommels en libellensoor­ten.

De luwe kant aan de Wieringermeerdijkzijde bestaat uit oevervegetatie en rietlanden. Dit zijn kraamkamers voor vissoorten zoals snoek en blankvoorn en schuil- en nestgelegenheid voor o.a. blauwborst, rietzangers en de bruine kie­kendief. De aanleghoogte is onderwater om de ontwikkeling van wilg tegen te gaan.

Zon en natuur gecombineerd binnen de atollen

Binnen de atollen worden staande zonnepanelen gecombineerd met onderwaternatuur. Gekozen is voor een staand systeem dat maximaal licht doorlaat tot op de bodem. De schaduwwerking zorgt voor de gewenste variatie op de waterbodem waardoor een grote diversiteit voor het onderwaterleven ontstaat. In het hart van elk atol wordt een grotere diepte aangelegd om zand te leveren voor het project. Dit vormt tevens een schuilplek voor vissen in warme zomers en koude winters, wat goed samengaat met drijvende zonnepanelen.

Vervolg

Met Buitendijks Plan ontwikkelen wij een nieuwe wereld met (vaar)geulen, aanlegplekken en grote arealen nieuwe natuur ontwikkeld. Het plan geeft een boost aan de watersport en de economie van de gemeentes. Met een opwek van 1,7 TWh wordt een significante bijdrage aan de RES-doelstellingen geleverd en de opbrengst bekostigt zowel de aanleg als het beheer van het plan. Dit maakt het project uniek voor Nederland.

Na het doorlopen van een zorgvuldig planproces met stakeholders zal het plan worden uitgewerkt tot uitvoeringsontwerp. Tijdens de eerste uitvoeringsfase van het plan wordt één atol gerealiseerd, beheerd en ecologisch gemonitord. Inzichten van het eerste atol worden gebruikt om de rest van het plan te optimaliseren.