Stadsdijken Zwolle

Aanleiding en doel

In een bijzondere samenwerking tussen het waterschap en de Dijkzone Alliantie Zwolle, bestaande uit Dura Vermeer Infra Landelijke Projecten BV en Ploegam BV, is het plan uitgewerkt. H+N+S en Trafique zijn hierbij samen verantwoordelijk voor het landschapsontwerp. Als ingenieursbureaus zijn Tauw en Fugro betrokken. In de zomer van 2023 is gestart met de realisatie. In een eerdere planfase stelde H+N+S al een ruimtelijk kwaliteitskader op voor dit gebied, waar bij de planuitwerking op werd voortgebouwd.

Concept

Het HWBP streeft naar een sober en doelmatig ontwerp, maar de opgave geeft tegelijkertijd ruimte voor het realiseren van meekoppelkansen. Focus is de dijk in zijn omgeving met behoud van bestaande kwaliteit, maar waar mogelijk wordt er gestreefd naar kwaliteitsverbetering.

Het projectgebied kent verschillende zones en sferen waarop wordt voorgebouwd: een industrieel karakter langs het Zwolle-IJsselkanaal, een gradiënt van een stedelijk tot parkachtig karakter vanaf de binnenstad tot voorbij Holtenbroek en tot slot een landschappelijk karakter in het noordelijke deel. Langs het Zwolle-IJsselkanaal is de dijk ontworpen als lange doorgaande lijn en mogelijk later toegankelijk voor fietsers (industriële dijk). Hier wordt het mogelijk de industriële omgeving op een prettige manier te beleven. In het middendeel stellen we de dijk als groene openbare ruimte langs het Zwarte Water voorop (stedelijke dijk en parkdijk). Herstel van oever, herplant van grote bomen, zorgvuldige inpassing rond historische bebouwing én een aantal ‘specials’ zoals tribunetrap maken daar deel van uit. In het noordelijke, landschappelijke deel is juist de dijk als herkenbare continue groene structuur in een landelijke en natuurlijke omgeving belangrijk (landelijke dijk).

Binnen de verschillende zones en sferen is het zorgvuldig, logisch en passend aanhelen van de versterkte dijk op de directe omgeving, inclusief herstel van beplanting en verhardingen, essentieel voor de ruimtelijke inpassing van de dijk.

Proces

In een aantal rondes is invulling gegeven aan het ontwerp van de dijk. In een schetsverkenning werden inpassingsoplossingen integraal tegen elkaar afgewogen tot een voorkeursalternatief (VKA).

Van VO naar DO is het ontwerp verder verfijnd, met onder andere oog voor een logische belijning van de dijk, vanzelfsprekende overgangen en een zorgvuldige aansluiting op de omgeving. Nieuw in het DO ontwerp is de materiaalkeuze van verhardingen, keuzes ten aanzien van bijzondere inrichtingselementen en hekwerken, een beplantingsontwerp en de inzoom en uitwerking van specifieke plekken.

Uitwerking

Aandachtspunten voor de inpassing van de dijk in zijn omgeving tijdens de ontwikkeling van het ontwerp waren onder andere: belijning, aansluiting op het binnen- en buitendijkse landschap, vormgeving van op-/ en afritten, behoud en herstel van vegetatie en afstemming met de omgeving. Tijdens het inpassen van de nieuwe dijk in de omgeving zijn de omgevingswensen zoveel mogelijk meegenomen.

THEMA’S

Karakter

Zoals eerder beschreven kent het projectgebied vier verschillende typen dijk-karakter: stedelijke dijk, industriële dijk, parkdijk en landelijke dijk. Belangrijk is de doorgaande fietsroute vanuit de stad naar het buitengebied waar vanaf het landschap beleefd kan worden terwijl het perspectief, door de oriëntatie voortdurend wisselt. Dit is in bijzonder het geval rond de kolken.

Routes

Recreatieroutes zijn geoptimaliseerd en integraal toegankelijk gemaakt. Zo werden bestaande dijkopgangen verflauwd om de toegankelijkheid te verbeteren en werden op geschikte plekken extra verblijfs- en rustplekken voorzien voor wandelaars vanuit de wijk Holtenbroek.

Daarnaast is de toegankelijkheid van de dijkkruin voor wandelaars verbeterd, door middel van een pad in halfverharding. Materialen voor verschillende typen paden zijn consequent toegepast in het gehele project.

Veel aandacht ging uit naar het in samenhang vormgeven van de verschillende soorten toegankelijkheid van de dijkkruin tussen de Twistvlietbrug en de Mastenbroekbrug. De fietspaden worden aangelegd in beton, de delen waar de auto mag komen is asfalt met betonnen kantstroken. Ter plaatse van aansluitingen en overgangen wordt een vloeiende overgang gerealiseerd door deze materialen in elkaar te laten grijpen. Ten opzichte van de huidige situatie is in het ontwerp de hoeveelheid verharding op de dijk ter plaatse van de wegaansluitingen sterk verminderd.

Meekoppelkansen van buurtbewoners en omgeving

Een tribunetrap is gepositioneerd in het verlengde van de groene as van Holterbroek, bij een bestaande dijkopgang die goed aansluit op het bestaande vlonderpad in de uiterwaard.

Historische dijkboerderij ‘de Klooienberg’ vormt samen met de monumentale eiken op de dijk een waardevol ensemble. Om dit te kunnen sparen, is gekozen voor een constructie – een ondergrondse damwand met muur - als versterkingsoplossing. Dit bleek een aangename locatie voor de door de wijkbewoners gewenste dijkglijbaan. Het kinderdagverblijf in de Klooienberg profiteert mee. De constructie in de dijk maakte het mogelijk een steiler talud te realiseren dan elders en daarmee de glijbaan goed te integreren.

Bedrijven op bedrijventerrein Voorst is de kans geboden om door verlegging van de waterkering binnendijks te komen liggen. Door deze kans kon bovendien de bestaande laanbeplanting en groene voorruimte rond de bedrijven gespaard worden.

Langs de dijk zijn extra sportuitdagingen toegevoegd, met trappen, bankjes en zitelementen. In aansluiting op een lopend wijkinitiatief wordt bij de nieuwe dijkbanken een lokale dichtregel toegevoegd.

Bomen

Het ontwerp streeft ernaar om zoveel mogelijk de bestaande bomen te behouden, door beperking van het ruimtebeslag en door per plek behoud van bomen te onderzoeken. De compensatie van bomen die gekapt moeten worden, vindt plaats in de directe nabijheid van de dijk en in de wijk Holtenbroek. Voor het behoud van ruimtelijke kwaliteit zijn de monumentale bomen bij de Klooienberg behouden. Er is ook onderzoek gedaan naar de geschiktheid van bomen om te verplanten, en een belangrijke uitkomst hiervan is de verplanting van grote lindes binnen de parkstructuur.

Cultuurhistorie

De meest waardevolle cultuurhistorische elementen zoals de kolken zijn uiteraard behouden. Dijksloten en hakhoutbosjes zijn zoveel mogelijk behouden (waar deze moeten wijken worden ze na versterking teruggebracht). Waar nodig/mogelijk wordt lokaal riet ingeplant als aanzet voor het herstel van een natuurlijke kolkoever.

Biodiversiteit

Door een beperkt ruimtebeslag van de dijk, met een zo compact mogelijk dijkprofiel, wordt er gestreefd naar een minimale impact op natuur. Achter damwanden kan worden geprofiteerd van de kans om goede condities voor graslanden te creëren die normaal niet verenigbaar zijn met waterveiligheidseisen. Het ruimtebeslag binnen het buitendijkse Natura 2000 gebied wordt door het versterkingsalternatief voorkomen. Een ander voorbeeld is het terugbrengen van de binnendijkse sloot in het noorden van dit deeltraject, met flauwe ecologische oever.

SPECIALS

Haven Scania

De haven bij Scania vormt een bijzondere plek in het industriegebied. Hier is het mogelijk om bij het water te komen en heeft ook een rondvaartboot zijn lig- en vertrekplek. Bovendien vormt de haven de overgang tussen twee verschillende deeltrajecten van de dijk. De grote hoogteverschillen en het verenigen van verschillende gebruiksfuncties vormden hier de uitdaging.

Het hoogteverschil tussen het de lage kade en de Russenweg wordt opgevangen door wanden, hellingbanen en een brede trap met zitgelegenheid. Op de lage kade is gekozen voor de aanleg van een eenduidige rand rond de haven, met een verharding bestaande uit stelconplaten en gebakken klinkers. De verhoogde betonrand (zitniveau) op de overgang naar het Scania terrein (te zien in doorsnede 1) en langs de aanlegplaats van rederij Keur, ‘omlijst’ de haven. De groene dijk aan de noordzijde van de haven is uitgevoerd met zeer flauwe taluds met bomen. De dijk en taluds kunnen hierdoor ook gebruikt worden voor incidenteel parkeren voor gasten van de rederij.

Industrieweg en coupures

In de toekomst zal de industrieweg waarschijnlijk opnieuw ingericht worden, met behoud en versterking als dragende groenstructuur op de route van binnenstad naar Holterbroek. Hier is bij het ontwerp van de nieuwe dijk al rekening mee gehouden: een scherm in de dijk maakt de toekomstige aanplant van bomen langs de weg mogelijk. Het (historische) industriële karakter van de Industrieweg wordt versterkt door de vernieuwing en vergroting van de bestaande coupures. Deze bestaan uit betonnen vleugelwanden die het ‘afgesneden’ dijklichaam opvangen. De openingen zijn niet breder dan nodig. Poorten bij de terreintoegang kunnen naar binnen draaien en in geopende stand wegdraaien achter de vleugelwanden. Aan de binnendijkse zijde wordt de verharding van gebakken klinkers doorgezet in de inrit tot aan de betonnen balk midden in de coupure. Ook worden de grasbermen van de weg langs de vleugelwanden naar binnen getrokken.

Klooienberg

De omgeving van ensemble de Klooienberg kreeg veel aandacht in het ontwerpproces.

Er is gekozen voor een waterkerende muur als versterkingsoplossing. De lagere ligging van het pad ten opzichte van de keermuur maakt het mogelijk deze als zitrand te gebruiken. de damwand wordt afgewerkt met metselsteen, passend bij het karakter van de plek. De gehele terreininrichting tussen dijk en gevel van de boerderij is herontworpen en wordt opnieuw aangebracht. Hierbij wordt als verharding gebruik gemaakt van gebakken klinkers. Ten opzichte van de huidige situatie wordt een rolstoelvriendelijke hellingbaan naar de dijk aangelegd.

Drijvende, groene oever

In het verleden is ten behoeve van bedrijfsruimte een deel van de noordelijke oever van het Zwarte Water opgehoogd en voorzien van een damwand. Als onderdeel van de dijkversterking wordt deze damwand vernieuwd. Ter versterking van de ecologische en landschappelijke uitstraling – precies op deze plek maakt het Zwarte Water contact met de binnenstad – is voorgesteld een drijvende groene oever te realiseren. Deze strekt zich uit vanaf de Blaloweg tot voorbij Achmea. Met deze groene oever wordt bijgedragen aan de gemeentelijke ambities ten aanzien van de Zwarte Waterzone.

Vervolg

Na een periode van voorbereidende werken, is de uitvoering van het project Stadsdijken in mei 2023 van start gegaan. In augustus 2023 werd er volop gewerkt aan de omgeving van de Klooienberg, waar de eerste resultaten van de ruimtelijke inpassing zichtbaar worden. De nieuwe waterkerende wand langs de historische boerderij zorgt voor het behoud van de bestaande monumentale bomen in de dijk.

INHOUDELIJKE BIJDRAGE

Voormalig medewerker Heleen Van Boxelaere