Zacht + Hard
De Houtribdijk ligt tussen Lelystad en Enkhuizen en vormt de grens tussen het Markermeer en IJsselmeer. Deze dijk wordt over een lengte van ruim 25km versterkt. H+N+S Landschapsarchitecten stelde hiervoor een inpassingsvisie op, waarmee de ruimtelijke kwaliteit gewaarborgd wordt.
Om bestaande kwaliteiten van de Houtribdijk te kunnen behouden is het noodzakelijk om scherp te identificeren en vast te leggen wat die bestaande kwaliteiten zijn, om vervolgens heldere ontwerpprincipes te ontwikkelen voor de inpassing van verbeteringsmaatregelen. Deze inpassingsvisie geeft hier invulling aan.
De heldere lijn en de tweedeling
Geschiedenis en toekomst van de dijk zijn nauw verbonden met de ondergrond; zo reageert de zandige versterking op het Enkhuizerzand. Deze relatie wordt zichbaar gemaakt en biedt kansen voor natuurontwikkeling. We ervaren de Houtribdijk als één markant technisch vormgegeven waterbouwkundig ‘kunstwerk’. Met de versterkingsopgave komt deze eenduidigheid onder druk te staan. De Houtribdijk krijgt daarom één continue basisprofiel. Hiermee blijft de dijk als heldere en lege lijn te midden van de grootste zoetwaterbekken van Nederland intact.
Begonnen is met het beschrijven van de eigenschappen van de dijk op twee schaalniveaus; de dijk in zijn omgeving en het dijktracé zelf inclusief het dwarsprofiel. Vervolgens is de veiligheidsopgave samengevat en geconfronteerd met de conclusies uit de analyse. Hieruit worden de ruimtelijke opgaves voor het inpassingsontwerp geformuleerd. De laatste stap in het proces is de ontwikkeling van de inpassingsvisie, waarin op basis van ontwerpprincipes de ruimtelijke kwaliteitsambities voor het project worden geschetst. De inpassingsvisie is vervolgens vertaald naar een Esthetisch Programma van Eisen.
Uit de analyse blijkt dat de Houtribdijk zorgvuldig vormgegeven is als één markant technisch vormgegeven waterbouwkundig ‘kunstwerk’, met een rijke geleding aan materialisaties op de verschillende taluddelen. Daarnaast is de dijk ontworpen als ‘scenic route’. Deze kwaliteiten uit het oorspronkelijke ontwerp blijven uitgangspunt voor het nieuwe dijkontwerp.
De dijkversterkingsopgave zorgt voor een tweedeling van de dijk; de zandige oplossing en de breuksteenoplossing. Om de samenhang van de dijk als één continue lijn te handhaven dient een eenduidig smal wegprofiel inclusief aansluitende bermen over het gehele dijktracé toegepast te worden. De rijweg heeft over de totale lengte dus hetzelfde principeprofiel. De ligging van de N302 blijft onaangetast.
De Houtribdijk snijdt dwars door de grootste beleefbare ruimtemaat van het Nederlandse landschap en is vanuit de omgeving bezien nauwelijks zichtbaar. De hoofdkoers is dan ook dat er naast het huidige gebruik (waterkering, rijweg en fietspad) er geen programma wordt toegevoegd dat een ruimtelijke impact heeft en afbreuk doet aan het eenduidige beeld van de waterkering. We maken een uitzondering voor Trintel en de ‘koppen’ die zich veel meer dan nu het geval is, als eilanden ten opzichte van deze lege lijn zullen manifesteren.
Geschiedenis en toekomst van de dijk is nauw verbonden met de ondergrond. Zo reageert de zandige oplossing voor de dijkversterking op het Enkhuizerzand. In het dijkontwerp wordt deze relatie met de ondergrond zichtbaar gemaakt, waarbij er een grote kans ligt om natuurwaarden te versterken. De ondergrond biedt condities voor natuurontwikkeling.
De zandige oplossing wordt toegepast ten noord-westen van Trintel. De kop van de oude (huidige) dijk ligt als continu markant cultuurtechnisch vormgegeven profiel bovenop de zandige en meer natuurlijk oeverzone.
De breuksteenoplossing wordt toegepast op het diepere deel ten oosten van Trintel. De geleding (gezoneerde opbouw in verschillende materialen irt de positie in het talud) dient zo veel mogelijk gehandhaafd of hersteld te worden in het nieuwe dijkprofiel. De dwarsprofielen van dijk dienen eenduidig te worden ontworpen ten behoeve van samenhang en continuïteit in het lengteprofiel. Er worden scherpe en markante overgangen tussen de toegepaste materialen van de dijk gemaakt.
Trintelzand wordt in hoofdzaak gerealiseerd boven de NAP -2,5 meter contour buiten de huidige hockeysticks. Er ontstaat een groter oppervlak aan ondiepe milieus met waterplanten, geschikt als paaigebied voor vis en als foerageergebied voor viseters, grondelende eenden en steltlopers. Ook zal zich rietland ontwikkelen als geschikt biotoop voor riet/moerasvogels. Er wordt gestuurd op de ontwikkeling van zandplaten, ondiepe baaimilieus en moerasland.
Naast het opstellen van de Inpassingsvisie is H+N+S betrokken geweest bij het formuleren van toetsingscriteria voor het realisatiecontract en zal als supervisor optreden bij het uitvoeringstraject.
Voormalig medewerker Joppe Veul
