Buitenruimte + erfgoed
Midden in ARTIS liggen naast elkaar twee oude dierverblijven – de Moeflonstal en het Duivenhuis – die al jaren niet meer in gebruik zijn. De beide gebouwtjes worden herontwikkeld en krijgen een nieuwe functie voor het publiek. Het Duivenhuis krijgt een horecafunctie, het nabijgelegen moeflonstalletje wordt een speelplek voor de kleintjes. H+N+S maakte samen met Atelier Front het ontwerp voor de vernieuwing van beide gebouwtjes en de omgeving. Het ontwerp voor de Moeflonstal is in samenhang met het ontwerp voor het Duivenhuis gemaakt.
Als onderdeel van de ARTIS-visie is ARTIS voortdurend bezig met het verbeteren van het dierenwelzijn. Het Duivenhuis is net als de Moeflonstal ongeschikt om nog dieren in te houden. Voor dieren is het gebouw niet meer geschikt, naar de huidige maatstaven. Als gevolg van de oorspronkelijke functie is het een klein en laag gebouwtje, met lage deuren. Hierdoor is het gebouw lastig geschikt te maken voor een andere functie... een uitdaging!
Tegelijkertijd zijn beide gebouwtjes beschermd als monument. In lijn met haar missie en visie is namens ARTIS uitgebreid onderzoek gedaan naar herbestemming. Het erfgoed wordt zo behouden maar krijgt een nieuwe bestemming: ‘behoud door ontwikkeling’. De Moeflonstal wordt gerestaureerd en wordt een speelplek voor de kleintjes. Het Duivenhuis krijgt na restauratie een nieuwe functie als horecagelegenheid.
De bouwdatum van de Moeflonstal is niet exact bekend. Het monumentenregister plaatst het in de laatste kwart van de 19de eeuw (vermoedelijk 1860). Dit maakt de moeflonstal een van de oudste bewaarde dierenverblijven van ARTIS. In oorsprong gebouwd als moeflonstal voor het ARTIS-park, later ook gebruikt voor de huisvesting van andere schapensoorten.
Het gebouw staat nu in de huidige situatie los in een grasveld, een beetje verloren en los van haar context. Van de oude situatie resteert vrijwel niets meer, waarmee voor de bezoeker nu ook onduidelijk is wat het hier betreft.
Uiteindelijk is ervoor gekozen dit bijzondere, langwerpige mini-gebouwtje met zadeldak ene functie te geven als speelplek. ARTIS kent een grote behoefte aan speelplekken. Daarnaast is er in de binnenstad van Amsterdam überhaupt weinig plek voor kinderen om buiten te spelen. Hier ligt een mooie rol voor ARTIS: spelen in een groene, natuurlijke omgeving levert een essentiële bijdrage aan de ontwikkeling van kinderen.
Als kinderspeelplek krijgt het rijksmonumentaal gebouwtje weer een waardige en passende functie. Het mini-gebouwtje past qua schaal perfect bij de doelgroep van de allerkleinsten (peuters/kleuters), ofwel de leeftijdgroep van 2 – 6 jaar. De kinderen mogen straks in het huisje spelen; zo krijgt het niet alleen een nieuwe functie maar behoud het met het bescheiden formaat en de kleine deuren ook haar logica. Alsof het gemaakt is voor de (kleine) kinderen, als prettige, veilige schuil/verstopplek – wat het ooit voor de moeflons was.
Binnen kunnen de kinderen op ontdekkingstocht, maar ook in het buitenontwerp wordt aangesloten bij het thema ‘spelen’.
Het historische ARTIS-park kent een opzet van eilanden, die elk een eigen karakter hebben. De paden – overal met dezelfde gele ‘ARTIS’-klinker bestraat – zorgt voor samenhang tussen de eilanden.
Het 'eiland' waar de Moeflonstal toebehoort, maakt onderdeel uit van een reeks groen en open ruimtes in ARTIS zonder dieren. De centrale open groene zone zorgt als grotendeels ongeprogrammeerde ruimte met zichtlijnen voor wat ‘ademruimte’. De moeflonstal komt als een soort ‘bon bon’ op een schoteltje van groen te liggen.
De historische situatie biedt niet heel veel maar toch wel wat interessante aanknopingspunten voor het ontwerp. Het buitenterrein was functioneel ingericht als dierverblijf, met hekken rondom en separatiehekken tussen de verschillende schapensoorten. De hekken domineerden eigenlijk het beeld omdat het verblijf vrij klein is. Daarbij stond het stalletje ‘koud’ in het verblijf, in het zand waar de dieren in stonden. In de huidige situatie zijn de hekken verdwenen.
De nieuwe functie vraagt natuurlijk om een andere inrichting. Wat behouden blijft is het gebouwtje, met z’n alzijdige karakter. Deze alzijdigheid wordt in het ontwerp benadrukt; vanaf alle kanten staat het gebouwtje straks prominent als een prachtig juweeltje op een soort ‘dienblaadje’ te glimmen. Door nieuwe paden wordt het van meerdere zijdes toegankelijk gemaakt.
Wat blijft is de positionering in het zand. Met een knipoog naar het verleden wordt het zand teruggebracht, nu niet voor de dieren maar voor kinderen om in te spelen, als grote zandbak. Rondom de stal en zandbak wordt een betonnen rand aangebracht die het zand omsluit/opsluit. Hierdoor krijgt het verblijf een ruimtelijke omkadering. De betonnen zitrand zorgt ervoor dat de doelgroep van peuters - ‘kruipers en stappertjes’- binnen blijft, niet zo maar wegloopt. De toezichthoudende ouder kan plaats nemen op de rand, eventueel met een kopje koffie uit het Duivenhuis. De rand kan tevens gebruikt kan worden als speelaanleiding, om op te lopen, op te klimmen, af te glijden, vanaf te springen. enzovoorts. Het zand functioneert tevens als een natuurlijke valbeveiliging.
In de zandbak rondom het voormalige verblijf liggen los enkele klauterstenen. Op een ervan staat een bronzen sculptuur van een moeflon. Ze vormen met wat andere zaken – zoals hoefafdrukjes in het beton – een speelse verwijzing naar de naamgever van de stal. De moeflon is een bergschaap, die van rotsklimmen houdt.
Doordat het gras/maaiveld aan de buitenkant wat oploopt richting de zitrand, aansluitend op al aanwezig licht reliëf, toont de betonrand zich nauwelijks vanaf de buitenkant. Door deze omgekeerde ‘ha ha’ oogt de rand van buitenaf gezien heel subtiel als een soort sierlijst. Zo blijft van buitenaf het groene beeld op deze plek domineren.
