Cultuurhistorische As Stapelen-Petrusbasiliek (STA-P)

Aanleiding

Vitaliteit

Het historische dorpshart van Boxtel heeft in de loop der jaren veel van haar aantrekkingskracht verloren. Boxtel zet sinds een aantal jaar in op de versterking van het centrum, onder het motto ‘Op weg naar een leefbaar en bruisend Centrum’. Doel is het vergroten van de leefbaarheid, attractiviteit en economische vitaliteit van het dorpshart en daarmee de aantrekkingskracht.

Verblijfskwaliteit

Een van de pijlers onder de versterking van het centrum is de herinrichting van de buitenruimte. De gemeente gaat het centrum gefaseerd herinrichten ter verbetering van de verblijfskwaliteit. H+N+S maakte hiervoor het basisplan, mede gebaseerd is op een eerdere studie uit 2003 (i.s.m. Beek en Kooiman Cultuurhistorie). De eerste fase is af. Volgende stap is de herinrichting van de Markt.

Aanpak

Houtskoolschets

Al in 2003 maakte H+N+S een verkennende studie naar de mogelijkheden van de as tussen kasteel Stapelen en de Petrusbasiliek. Begin 2013 is door H+N+S in vervolg hierop een zogenaamde ‘houtskoolschets’ opgesteld. De houtskoolschets bestaat uit een visie op de (buitenruimte van het) historisch centrum, vastgelegd in een plankaart, een beeldkwaliteitsmatrix en een toelichting, inclusief SWOT-analyse, waarin de keuzes inzichtelijk zijn gemaakt.

Realisatie

Met de houtskoolschets beschikt de gemeente over een kaderplan waarmee de komende jaren gericht gestuurd kan worden op de ruimtelijke kwaliteit van het centrumgebied. Het is een goede basis waarop gericht kan worden doorgewerkt, richting realisatie. Het plan is verder uitgewerkt in een VO voor de STA-P (de Cultuurhistorische As), inclusief het Marktplein. Het eerste deel is in 2015 gerealiseerd.

Participatie

De ontwerpen voor STA-P en de Markt zijn mede gevoed door de input die gedurende het planproces geleverd is tijdens diverse avonden met de lokale middenstand en bewoners en omwonenden van de cultuurhistorische as, de Markt en omgeving. Met medeneming van de geplaatste opmerkingen, opgehaalde ideeën en suggesties voor verbetering is het plan aangepast en verder uitgewerkt.

Resultaat

SWOT-analyse

Om tot een doeltreffende herinrichting te komen is uitgebreid naar het bestaande centrum gekeken. Uit de door ons uitgevoerde SWOT-analyse blijkt - kijkend naar de ruimtelijke kwaliteit van de openbare ruimte in Boxtel - een drietal zaken waar in het centrumplan gericht op wordt ingegrepen.

1. Identiteit

Het centrum heeft grote historische kwaliteiten, maar deze worden onvoldoende benut. De cultuurhistorische kwaliteiten bieden de kans om de aantrekkingskracht van Boxtel te vergroten, als aantrekkelijk winkelhart in de regio, poort van het Groene Woud, processiedorp, opstelplaats aan de Dommel, enzovoorts. De identiteit van Boxtel ligt voor het oprapen maar moet wel worden ‘uitvergroot’, geëtaleerd en ‘uitgenut’, ruimtelijk maar ook in termen van citybranding.

2. Gebruikers

Het centrum moet – vanwege de concurrentieslag met andere kernen – perfect afgestemd worden op de behoeften van de gebruikers: rijroutes en looplijnen moeten logisch zijn, evenals het parkeren. Op structuurniveau moet een aantal zaken worden verbeterd. Belangrijke structuurkwesties zijn de herinrichting van de Markt en het reorganiseren van het parkeren in het centrum, plus het verbeteren van de relatie met de Dommel door Boxtel.

3. Uitstraling

Het centrum is voor een aantrekkelijke historische kern rommelig, ontbeert ruimtelijke samenhang en op veel plaatsen de uitstraling, charme die hoort bij een historische kern. Het centrum van Boxtel gaat nu ten onder aan (verschillende soorten en te veel) bordjes, paaltjes, bestratingssoorten, materialen, kleuren, auto’s enzovoorts. Hierdoor is op veel plaatsen de kwaliteit niet goed zichtbaar. Er moet meer rust en samenhang in het centrumgebied komen.

Ontwerpprincipes

Er zijn door ons ontwerpprincipes geformuleerd die in het VO voor de STA-P zijn vertaald in ruimtelijke voorstellen. Het gaat daarbij om het brengen van eenduidigheid, rust in kleurgebruik en samenhang in materiaalgebruik. Dit is niet ‘overal hetzelfde’ maar wel ‘overal op elkaar afgestemd’. De identiteit van het centrum wordt gekoppeld aan de cultuurhistorie, met Stapelen, Markt en Petrusbasiliek, Processiepark en de oude bomen als kwaliteitsdragers.

Kwaliteit

Het werken aan een hoogwaardige inrichting voor een ‘bruisend en leefbaar’ centrum moet gepaard gaan met een groot kwaliteitsbesef. Dit impliceert niet per definitie dure oplossingen. Kiezen voor kwaliteit betekent kiezen voor goede materialen die op den duur juist goedkoper zijn in onderhoud en beheer. De vernieuwing van het centrum vergt lange adem. Belangrijk is koers te houden. Kwaliteit gedijt alleen in een context van (bestuurlijke) rust.

Eigentijds klassiek, stemmig sjiek

Boxtel krijgt een eigen stijl, die zowel terugblikt en appelleert aan de historische kwaliteiten als vooruitkijkt en aansluit bij de wens voor een eigentijds leefbaar en bruisend centrum, onder het motto: ‘eigentijds klassiek en stemmig sjiek’. Vanwege het bijzonder karakter van het centrum en de historische kwaliteiten is het algemeen streven een sjieke uitstraling, maar zonder te overdrijven want het moet wel passen bij Boxtel. Vandaar geen gouden krullen maar een ingetogen variant ofwel ‘stemmig sjiek’.

Loper

Deze principes komen terug in het VO voor de Cultuurhistorische As. De verbinding Stapelen – St. Petrusbasiliek wordt uitgevoerd als een donkergrijze natuurstenen loper gecombineerd met gebakken klinkers. Hiermee wordt voortgeborduurd op de bestaande bestrating van de Burgakker (een beschermd monument), die in de rest wordt doorgezet. De loper wordt plaatselijk onderbroken, bij kruising met een andere belangrijke structuur of een bijzondere situatie.

Rustpunten

Deze kruisingen of bijzondere plekken vallen veelal samen met een rustpunt, die worden uitgevoerd als een pleintje of een parkje, in combinatie met een grote boom en een zitplek. Deze plekken worden voorzien van voorzieningen en kunnen een rol krijgen in de processie. De al aanwezige grote, monumentale bomen in het centrum worden behouden. Door op strategische plekken grote bomen bij te plaatsen kan de binnenstad vergroend worden.

Realisatie

Het eerste deel van de Cultuurhistorische As is ondertussen gerealiseerd. Het plan is door Heijmans uitvoeringsgereed gemaakt en vervolgens gerealiseerd. H+N+S heeft in deze fase de supervisie op de uitvoering gevoerd. Op onderdelen zijn bepaalde zaken net iets anders gerealiseerd. De kracht van het plan is echter ondanks deze wijzigingen overeind gebleven.