Watersysteem Achterhoek, probleem, opgave en handelingsperspectief

Aanleiding

Door de stapsgewijze ontwikkeling van het watersysteem is het ‘oerlandschap’ van de Achterhoek ontwaterd door de aanleg van een hoofdwaterlopenstelsel en later door de aanleg van detailontwatering. Hierdoor zijn we tussen 1960 en 2000 terecht gekomen in een situatie die niet meer gedomineerd wordt door wateroverlast, maar door toenemende droogteschade. Rond het jaar 2000 worden projecten gestart om de droogteproblematiek aan te pakken. Hierdoor wordt de neerwaartse trendlijn richting meer droogteschade iets bijgesteld. Toch zakken we als gevolg van klimaatverandering steeds verder weg van de ‘evenwichtslijn’ tussen overlast en tekort. Wanneer we willen anticiperen op de effecten van klimaatverandering is een trendbreuk nu noodzakelijk, waarbij we moeten nadenken hoe, en op welke termijn we het watersysteem weer in balans kunnen krijgen.

In opdracht van de partners van Aanpak Droogte Achterhoek is een feitenbasis opgesteld door H+N+S Landschapsarchitecten. Hierin is vastgelegd hoe het oppervlakte- en grondwatersysteem van de Achterhoek zich heeft ontwikkeld in de afgelopen eeuwen, hoe we verwachten dat het watersysteem zich de komende jaren (onder invloed van klimaatverandering) verder zal ontwikkelen, en wat het handelingsperspectief per deelgebied is om samen aan de slag te gaan.

Uitwerking

Samen met deskundigen van betrokken partijen heeft H+N+S het feitenbeeld opgesteld om belanghebbenden mee te nemen in het ontstaan van het waterprobleem, welke opgaven er nu liggen, en hoe deze aangepakt kunnen worden. In drie workshops hebben verschillende deskundigen van de betrokken partijen bijdragen geleverd aan het feitenbeeld en is het beeldverslag gecomplementeerd.

Resultaat

Jaarrond is er water genoeg, maar in periodes met een neerslagtekort ligt dit tekort in een gemiddeld jaar op ca. 140mm. In deze situatie is het bodemsysteem nog in staat om de tekorten aan te vullen. De echte problemen ontstaan in extreem droge jaren (eens in de tien jaar voorkomend (10%) extreme jaren) waarbij het neerslagtekort oploopt naar ca. 230mm. In deze situaties is het bodemsysteem niet meer in staat om de tekorten aan te vullen en ligt er een opgave voor de voorraadberging. Nog extremere uitschieters (zoals de jaren 2018, 2019 en 2020) steken hier zelfs nog ver bovenuit. De gegevens zijn gebaseerd op de destijds meest recente klimaatscenario's (die van 2014). Momenteel zijn de klimaatmodellen bijgesteld en vallen deze nog hoger uit dan de klimaatscenario’s van 2014, waardoor het neerslagtekort van gemiddelde en extreme jaren in 2050 nog hoger liggen dan is opgenomen in onderstaande grafiek.

Opgave

Om het watersysteem van de Achterhoek weer in balans te krijgen zal er gemiddeld 100mm watervoorraad moeten worden toegevoegd. Deze opgave van 100mm is een no-regret maatregel om een watersysteem te krijgen dat kan omgaan met de huidige 10% droogste jaren en waarmee we inspelen op het gemiddelde neerslagtekort van de toekomst. De groter wordende extremen lossen we hier nog niet volledig mee op.

Handelingsperspectief

Op basis van de deelstroomgebieden en landschapseenheden zijn er tien ruimtelijke planningseenheden te onderscheiden, waarvoor de mogelijke maatregelen verder kunnen worden verkend in relatie tot andere planningsvraagstukken die voor deze gebieden kunnen worden geformuleerd. Daarnaast onderscheiden we nog twee specials; de Grote Blauwe Motoren en het stedelijk gebied. Deze specials verdienen een specifieke benadering uitgaande van de bijzondere mix aan mogelijke maatregelen die voor deze beide eenheden in beeld zijn gebracht.

Vervolg

Op basis van deze watersysteemanalyse zou per ruimtelijke planningseenheid een integraal toekomstgericht plan uitgewerkt kunnen worden, waarin, startend vanuit de waterprincipes, de ontwikkelingsmogelijkheden voor het toekomstige grondgebruik worden geschetst. Daarbij wordt getoetst of de 100mm extra watervoorraad in het bodemprofiel kan worden gerealiseerd, welke effecten dat heeft voor de verschillende functies van het gebied en hoe dit doorwerkt in het toekomstige landschap.